Katalogi umiejętności

Poszukując rozwiązań dla organizacji Centrum Kształcenia Ustawicznego i Doskonalenia Zawodowego dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną poszukiwaliśmy strategii możliwie uniwersalnych do wykorzystania w różnych warunkach i systemach organizacyjnych funkcjonujących w polskim szkolnictwie specjalnym. Pierwotnie planowaliśmy opracowanie kompleksowej struktury organizacyjnej jednak prace empatyzacyjne, diagnostyczne doprowadziły nas do nieco gorzkich refleksji, że w obecnym stanie prawnym i w perspektywie nieustającego niedofinansowania sektora publicznego i trudności w realizacji działań międzysektorowych na gruncie finansowym podjęto decyzje o skupieniu się na rozwiązania bardziej metodycznych mogacych stanowić fundament dla tego typu placówke niezaleznie od finalnej struktury orgnizacyjnej. 

Punktem wyjścia było rozpoznanie rynku pracy pod względem dostępności ofert pracy realnie rokujących zatrudnieniem dla osób z głębszą niepełnosprawnością. W efekcie wielu rozmów i dyskusji z przedstawicielami sosnowieckiego Urzędu Pracy dokonano wyboru następujących stanowisk pracy jako potencjalnie najbardziej rokujących zatrudnieniem:

• Pomocnik ogólnobudowlany, pracownik w małej produkcji i usługach
• Pracownik małej linii produkcyjnej, pracownik magazynu, pakowacz.
• Opiekun zwierząt domowych
• Pomoc kuchenna, pomocnik piekarza
• Pracownik porządkowy, obsługa hotelowa, dozorca
• Pomocnik ogrodnika, dozorca terenów zielonych
• Pracownik gospodarczy w małym gospodarstwie uprawnym
• Pracownik biurowy, pomocnik administracyjny.

Obszary te są tożsame z tymi które są proponowane do kształcenia na poziomie szkolnym. Poszukując formuły, która mogłaby stanowić realne wsparcie dla prowadzenia form kursowych doskonalących po zakończeniu szkoły podjęto decyzję o opracowaniu katalogu umiejętności bazowych dla poszczególnych stanowisk. Są to uporządkowane pod względem złożoności i zaawansowania zestawy umiejętności niezbędnych do podejmowania aktywności w wybranych obszarach zawodowych. Ich opanowanie i generalizacja na różne warunki i sytuacje pracy może być wskaźnikiem dla osiągania realnej gotowości do zatrudnienia we wskazanych obszarach.

Opracowane katalogi poza listą niezbędnych umiejętności zawierają także elementy charakterystyczne dla Sprawnościowego Oceniania Kształtującego – samoocenę i informację zwrotna dla nauczyciela, pozwalają zatem na bezpośrednią obserwację osiągnięć uczestników form kursowych. Wskazówki do pracy z wykorzystaniem tej moetody znaleźć można w innych dokumentach wypracowanych w projekcie AION.

Jak pracować z Katalogami umiejętności?

Proponujemy dwie ścieżki pracy z ich wykorzystaniem A i B:

Ścieżka A – punktem wyjścia jest miejsce pracy. Na podstawie charakterystyki konkretnego miejsca pracy przygotowujemy karty sprawności pozwalające na zdobycie umiejętności określonych w katalogu w oparciu o specyficzne materiały i narzędzia właściwe dla wyjściowego miejsca pracy.

Jak to wygląda w praktyce?

1. Zakład stolarski deklaruje chęć zatrudnienia młodego mężczyzny z niepełnosprawnością intelektualną do skręcania uprzednio przygotowanych mebli. Praca z wykorzystaniem podstawowych narzędzi ręcznych, z płytą meblową i 2-3 rodzajami połączeń. 
2. Nauczyciel/pracownik centrum w pierwszej kolejności poszukuje potencjalnego pracownika – może w tym celu posłużyć się ankietami preorientacji zawodowej, jak również testami funkcjonalnymi opracowanymi w projekcie.
3. Wspólnie z pracodawcą i przyszłym pracownikiem ustalają szczegóły dotyczące poszczególnych umiejętności z katalogu umiejętności: pracownik ogólnobudowlany – część pierwsza – “Umiem łączyć różne materiały”. Określamy szczegółowy zestaw narzędzi, materiałów oraz czynności występujących na danym stanowisku pracy. 
4. Na bazie powyższych danych opracowujemy kartę sprawności np. Mistrz szafek kuchennych na którą składają się ćwiczenia z zakresu znajomości materiałów (płyta meblowa, wkręty, złącza mimośrodowe, kołki drewniane, sztyfty), umiejętności obsługi narzędzi (wkrętarka, śrubokręty, młotek, ściski stolarskie, ewentualnie sztyfciarka). Są to izolowane próby doskonalenia poszczególnych umiejętności związanych ze skręcaniem mebli.
5. Kluczowym zadaniem kursu jest wykonanie możliwie samodzielne konkretnego produktu (w tym przypadku np. skręcenie szafki kuchennej). Ważne aby produkt odpowiadał rzeczywistym wyzwaniom docelowego miejsca pracy.
6. Szkolenie kończy się ewaluacją w postaci analizy karty sprawności, samooceny i informacji zwrotnej od nauczyciela.

Ścieżka B – punktem wyjścia są zainteresowania ucznia. W sytuacji gdy nie są aktualnie dostępne żadne konkretne oferty pracy, a jednocześnie obserwujemy predyspozycje, zainteresowania czy wolę ucznia bądź absolwenta rozwojem w konkretnym kierunku zawodowym Tworzymy proces kursowy bazując na zasobach ucznia.

Jak to działa w praktyce:

Tomek bardzo lubi prace w drewnie, lubi wkręcać, zbijać szlifować różne materiały. Jest w tym dość samodzielny, ale mało dokładny i potrzebuje wskazówek krok po kroku jak wykonywać każdą czynność. Marzy mu się praca w zakładzie stolarskim produkującym i składającym meble.

1. Wspólnie z tomkiem analizujemy katalog umiejętności: pracownik ogólnobudowlany. Dokonujemy pierwszej samooceny w celu określenia deklarowanego poziomu umiejętności. Wspólnie z Tomkiem ustalamy też jaki produkt chcielibyśmy wykonać jako istotę kursu może to być szafka kuchenna, stolik, półka, pudełko, załóżmy że decydujemy się na szafkę kuchenna wykonaną z płyty meblowej.
2. Podobnie jak w Ścieżce A opracowujemy kartę sprawności np. Mistrz stolarstwa na którą składają się ćwiczenia z zakresu znajomości materiałów, umiejętności obsługi narzędzi i ćwiczenia w wykonywaniu konkretnych prac. W Ścieżce B są one jednak szersze – na miarę możliwości realizujemy wszystkie treści zawarte w danym katalogu umiejętności. Jeśli ocena kompetencji na wejściu jest rzetelna, a nie deklaratywna można skupić się w większej mierze na umiejętnościach opanowanych częściowo lub wcale, wykorzystują umiejętności opanowane całościowo jako zasób do kształcenia tych mniej rozwiniętych.
3. Kluczowym zadaniem kursu jest tak jak w Ścieżce A wykonanie możliwie samodzielne konkretnego produktu (w tym przypadku np. skręcenie szafki kuchennej).
4. Szkolenie kończy się ewaluacją w postaci analizy karty sprawności, samooceny i informacji zwrotnej od nauczyciela.
5. W trakcie całego kursu zaleca się gromadzić zdjęcia i nagrania wskazujące poziom kompetencji ucznia w postaci np. e-portfolio. Będzie to stanowiło wsparcie w procesie rekrutacyjnym.